Def-i hacet mahalli kapandıktan sonra onu su, kâğıt veya taş gibi katı, necaset kaldırıcı ve kuru bir madde ile temizlemek vaciptir. (Hanefî mezhebine göre, istincâ sünnettir.) Böyle bir madde ile, en az üç kere temizlenmek gerekir. Bu sayı yeterli gelmezse, daha fazlasını yapmak lâzımdır. Bunu üç, beş gibi tek olan sayılarla yapmak sünnettir. Necaseti tabiî yerinden etrafa dağıtmamak lâzımdır. Aksi takdirde, su ile yıkamak vacip olur.
Önce taş, ondan sonra su ile taharet almak en mükemmel temizlenme şeklidir. Rivayet edildiğine göre, "Orada, temizlenmek isteyen kimseler vardır. Allah temizlenenleri sever." (Tevbe, 108) âyeti indirildiği zaman, Allah Rasûlü (sa) bu kimseleri ziyaret etmiş. Bunlar Kübâ'daki müslümanlardı. Âyeti kendilerine okumuş ve nasıl temizlendiklerini sormuş. Bunlar, "Biz önce taş, arkasından da su ile taharet alırız."demişlerdir.
(Allah Rasûlü’nün bu kimseleri ziyaret edip nasıl temizlendiklerini sorması olayı gerçek ise, bunun sebebi o kimselerden nasıl temizlendiklerini öğrenmek değil, yaptıkları temizlenme şeklinin doğru olduğunu kendilerine bildirmek ve bunu diğer insanlara da örnek göstermektir. Çünkü onun (Allah Rasûlü) için, üzerine indirilen âyetlerin mânalarını başkalarından öğrenmek söz konusu değildir. Allah Teâlâ kendisine indirdiği âyetlerin mâna ve tefsirlerini de ilham yoluyla veya Cebrail (as) aracılığıyla kendisine bildirirdi. "Kur'ân'ı indirdikten sonra, açıklamak da bize aittir." (Kıyâmet, 19) âyeti bunu açıkça bildirmiştir.)
Taharet işini hallettikten sonra hemen abdest almak sünnettir. Çünkü, Allah Rasûlü (sa), abdestsiz kalmamak için böyle yapardı. Abdestin farz ve sünnetleri şöyledir:
1- Üçer sefer elleri, ağzı ve burnu yıkamak sünnettir. Bunlar birer kere de yıkanabilir, kökten terk de edilebilirler.
Ağzını misvakla fırçalamak sünnettir. Allah Rasûlü (sa) şöyle buyurmuştur: "Ümmetime meşakkat vermiş olmasaydım, her namazda (bir rivayette de, her abdestte) misvak kullanmalarını emrederdim." (Müttefekun aleyh)Kendisi de her münasebette ve özellikle abdest alırken, namaz kılarken, uykudan uyanırken misvak kullanırdı ve şöyle derdi: "Misvak kullanın. Çünkü o, dişleri temizler ve Allahın rızasını kazandırır." (Buharî, Nesaî) Abdullah İbni Abbas (ra) şunu söylemiştir: "Allah Rasûlü (sa), misvak kullanmamız üzerinde o kadar önem ve ısrarla dururdu ki, biz bunun eninde sonunda farz olacağını düşünürdük."
Bu konuda şu sözler de söylenmiştir: "Ağızlarınız Kur'ân'ın yollarıdır. Bu yolları misvak ile temizleyin.", Misvak kullanmak hâfızayı güçlendirir, balgamı söktürür.", "Sararmış dişlerle sırıtmayın; misvak kullanıp dişlerinizi parlatın."
Allah Rasûlü’nün ashabı, evden çıkarken misvakları kulaklarının üzerinde görülürdü.
Namaz kılarken, abdest alırken, Kur'ân okurken, tavaf yaparken, zikre başlarken, ağzın tadı bozulmuşken misvak kullanmak sünnettir. Misvak, Hicaz bölgesinde çokça yetişen Erak ağacı dalından yapılırdı. Ancak, onun gibi dişleri temizleyebilen diğer çubuklar da misvak olarak kullanılabilir. Erak dalı ise, özelliklerinden ve Allah Resulünün kullandığı misvak olmasından dolayı tercih edilir.
2- Kıbleye doğru durmak sünnettir.
3- Besmele ile başlamak sünnettir. Bazı âlimler, bunu vacip saymışlardır. Çünkü Allah Rasûlü (sa): "Allah'ın ismini söylemeyenin abdesti yoktur." buyurmuştur. (Tirmizî) Besmeleden sonra, "Rabbi, Eûzu bike min hemezâtişşeyâtini ve eûzu bike Rabbi en yahdurûn." (Mu’minûn, 97) âyetini okumak da sünnettir.
4- Yüzünü yıkamadan önce abdest alma niyetini getirmek Şafiî mezhebine göre farz, Hanefî mezhebine göre sünnettir.
5- Yüzü bir kere yıkamak farz, üç kere yıkamak sünnettir. Üçten fazla yıkamak ise, mekruhtur. Yüz, normal alnın üst sınırından alt çene kemiğinin altına kadar uzanan ve iki kulak arasında kalan uzuvdur. Sıkı olan sakalın dibine su ulaşamadığı zaman, onu su ile sıvazlamak yeterlidir. (Hanefî mezhebine göre, böyle bir sakalı sıvazlamadan yıkamak da kâfidir.)
6- İki kolu dirseklere kadar birer kere yıkamak farz, üçer kere yıkamak sünnettir. Parmaktaki yüzüğün altına su geçirmek farzdır. (Hanefî mezhebine göre, bunu çevirmek yeterlidir.) Yıkamaya sağ koldan başlamak sünnettir.
7- Başını mesh etmek (su ile ıslatmak) farzdır. Bunun asgarisi Şafiî mezhebine göre bir kıl, Hanefî mezhebine göre başın dörtte biridir. Yüzün üzerine sarkabilen uzun saç kısmı mesh için geçerli değildir. Başın hepsini mesh etmek de sünnettir.
8- Kulakların iç ve dış kısımlarını mesh etmek sünnettir.
9- Hanefî mezhebine göre, boynu mesh etmek sünnettir.
10- Ayakları bilek kemiklerine kadar birer kere yıkamak farz, üçer kere yıkamak sünnettir. Sağ ayaktan başlamak sünnettir.
11- El ve ayak parmaklarının arasına su ulaştırmak farzdır. Allah Rasûlü (sa), abdest alanlara hitaben, "Cehennem ateşi aralarına girmeden parmaklarınızı su ile aralayınız." (Merginanî, el, Hidâye, 1/13) buyurmuştur. Aralarına parmak sokup sıvazlamak ise sünnettir.
12- Abdest uzuvlarının farz olmayan uzantılarını yıkamak sünnettir. Çünkü kıyâmet gününde, abdest suyuyla yıkanmış olan yerler nurlanıp parlar ve abdestte yıkadıkları yere kadar müminlerin el ve ayaklarına süsler takılır. (Müttefekun aleyh)Bu sebeple, Allah Rasûlü (sa), "Abdest uzuvlarınızın sınırlarını ne kadar genişletebilirseniz, bunu yapınız." buyurmuştur. (Müttefekun aleyh)
13- Abdest alma işini bitirince, başını veya ellerini göğe doğu kaldırıp "Eşhedu ellâ ilahe illallah ve eşhedü enne Muhammeden abduhu ve Rasûluh. Allahümme'c'alnî minettevvâbîn ve'c'alni minel-mütetahhirîn. Sübhâneke 'llahumme ve bihamdike lâ ilahe illâ ente estağfiruke ve etûbu ileyk." (Ben şâhidlik ederim ki, Allahtan başka ilâh yoktur ve şâhidlik ederim ki, Muhammed O'nun kulu ve elçisidir. Allah'ım! Beni devamlı tevbe edenlerden ve devamlı temizlenenlerden eyle. Allah'ım! Seni kusur ve eksikliklerden tenzih edip sana hamd ederim. Senden başka ilâh yoktur. Senden bağışlama diler ve sana tevbe ederim.) duasını okumak sünnettir. Allah Rasûlü (sa) şöyle buyurmuştur: "Bir kimse iyi abdest alır, ondan sonra "Eşhedü..." duasını okursa, istediği kapıdan girmesi için cennetin sekiz kapısı ona açılır" (Müslim, Nesaî)
KAYNAK
İHYÂ-U ULÛMİDDİN
